ચંદ્ર પર સવાર થઈ પરંતુ Vikram Lander ન જાગ્યું… શું Chandrayaa-3 મિશન ખતમ?

Chandrayaan-3 Mission: ચંદ્ર પર મોકલાયેલા Vikram Lander અને Pragyan Rover જાગી રહ્યા નથી. 20 સપ્ટેમ્બર 2023 ના રોજ, સૂર્ય તેમના લેન્ડિંગ પોઈન્ટ એટલે કે શિવ શક્તિ પોઈન્ટ પર ઉગ્યો હતો. તેનો પ્રકાશ પહોંચી ગયો હતો. પણ વિક્રમ અને પ્રજ્ઞાનની આંખો એ પ્રકાશથી ખુલી નથી. એવું લાગે છે કે તેમના શ્વાસ હંમેશ માટે બંધ થઈ ગયા છે.

ISROની ટીમ 22 સપ્ટેમ્બર 2023થી વિક્રમ લેન્ડરને સતત સંદેશા મોકલી રહી છે. આગામી થોડા દિવસો સુધી વધુ સંદેશા મોકલવાનું ચાલુ રાખશે. જ્યાં સુધી ત્યાં ફરી સૂર્યાસ્ત ન થાય ત્યાં સુધી. પરંતુ હવે એવું લાગે છે કે ચંદ્રયાન-3 મિશન સફળતાપૂર્વક સમાપ્ત થઈ ગયું છે. ભારતે દુનિયાને જે બતાવવાનું હતું તે બતાવ્યું.

ઈસરોએ સફળાતા પૂર્વક વિક્રમનું લેન્ડિંગ કરાવ્યું. પ્રજ્ઞાન રોવરને 105 મીટર સુધી ચલાવ્યું. વિક્રમ લેન્ડરની છલાંગ લગાવીને પણ બતાવી. ઓક્સીજન જેવા ઘણા જરૂરી ગેસ અને ખનીજોની ઉપસ્થિતિની પુષ્ટિ થઈ છે. આ દુનિયાનું પહેલું મિશન હતું, જેણે ચંદ્રના દક્ષિણ ધ્રુવ પર તપાસ કરી. ચંદ્ર પર સોફ્ટ લેન્ડિંગ કરનારો ભારત ચોથો દેશ બની ગયો છે.

આશા રાખો… પણ હવે વિક્રમ માટે જાગવું મુશ્કેલ છે

આ પહેલા માત્ર અમેરિકા, સોવિયત યુનિયન અને ચીન પાસે જ સોફ્ટ લેન્ડિંગમાં માસ્ટરી હતી. જ્યારે રાત પડી ત્યારે ઈસરોના વૈજ્ઞાનિકોએ વિક્રમ અને પ્રજ્ઞાનને સૂવડાવી દીધા. સૂતા પહેલા બંને બેટરી ફુલ ચાર્જ થઈ હતી. પ્રજ્ઞાનની સોલાર પેનલ સૂર્ય તરફ હતી. જેથી તે ઉગે કે તરત જ સૂર્યપ્રકાશ તેના પર સીધો પડે. પ્રકાશ મળતાં તેઓ ફરી સક્રિય થશે તેવી આશા હતી.

એ જાણવું મહત્વપૂર્ણ છે કે વિક્રમ અને પ્રજ્ઞાન બંને માત્ર 14-15 દિવસના મિશન માટે બનાવવામાં આવ્યા હતા. તે પૂર્ણ થઈ ગયું છે. તેણે તેના કરતાં વધુ સમય ત્યાં વિતાવ્યો છે. જો તેઓ જાગી જશે તો તે કોઈ વૈજ્ઞાનિક ચમત્કારથી ઓછું નહીં હોય. પરંતુ હવે એવું થવું મુશ્કેલ લાગે છે. કારણ કે માઈનસ 120 થી માઈનસ 240 ડીગ્રી સેલ્સિયસ સુધીના તાપમાનમાં તેમાં ઈન્સ્ટોલ કરાયેલા ઉપકરણોના સર્કિટ ઉડી જવાનો ભય હતો. એવું લાગે છે કે તેમના ઇલેક્ટ્રોનિક ભાગો ગઈ રાતની ઠંડીને સહન કરી શક્યા નહીં. જો ઠંડા સહિષ્ણુ હીટર અથવા સાધનો સ્થાપિત કરવામાં આવ્યા હોત, તો પ્રોજેક્ટનો ખર્ચ વધી ગયો હોત.

હજી વિક્રમ લેન્ડરના જાગવાની આશા

જ્યારે વિક્રમ લેન્ડરને ઊંઘમાં મૂકવામાં આવ્યું હતું, ત્યારે તેના એક સર્કિટને જાગતા રહેવાની સૂચના આપવામાં આવી હતી. જેથી તેઓ 22મી સપ્ટેમ્બરે ઈસરો દ્વારા મોકલવામાં આવેલ સંદેશ પ્રાપ્ત કરી શકે. ઈસરો સતત સંપર્ક કરી રહ્યું છે. પરંતુ વિક્રમ કોઈ પ્રતિક્રિયા નથી આપી રહ્યો. ઈસરોના વડા ડો.એસ.સોમનાથે કહ્યું છે કે આપણે ચિંતા કરવાની જરૂર નથી.

તેમણે કહ્યું કે વિક્રમ અને પ્રજ્ઞાનને એવી ટેક્નોલોજી મોકલવામાં આવી છે કે તરત જ તેઓ સૂર્યપ્રકાશમાંથી સંપૂર્ણપણે ઉર્જા મેળવી લેશે. તેઓ આપોઆપ જાગી જશે. એટલે કે તે આપોઆપ સક્રિય થઈ જશે. આપણે ફક્ત તેમના પર નજર રાખવાની છે. આગલી વખતે અંધારું થાય તે પહેલા શિવ શક્તિ પોઈન્ટથી સારા સમાચાર મળી શકે છે.

યુરોપિયન સ્પેસ એજન્સીએ પણ એક સંદેશ મોકલ્યો હતો

22 સપ્ટેમ્બર 2023ની વહેલી સવારે યુરોપિયન સ્પેસ એજન્સીએ વિક્રમને સતત સંદેશા મોકલ્યા હતા. પરંતુ લેન્ડર તરફથી નબળો પ્રતિસાદ મળ્યો. તેનો અર્થ એ છે કે જે પ્રકારની શક્તિશાળી રેડિયો ફ્રીક્વન્સી તેમાંથી આવવી જોઈએ તે તેમાંથી આવતી નથી. વિક્રમ 2268 MHz પર રેડિયો ઉત્સર્જન કરી રહ્યો હતો. આ એક નબળું બેન્ડ છે.

ચંદ્રયાન સતત ઓન-ઓફ સિગ્નલ મોકલી રહ્યું હતું. ચંદ્ર પરથી આવતા સંકેતો ક્યારેક સ્થિર હતા અને ક્યારેક નહીં. વિક્રમનું ટ્રાન્સપોન્ડર RX ફ્રિકવન્સીનું છે. તે 240/221 ની આવર્તન પર કાર્ય કરવું જોઈએ. પરંતુ તે 2268 MHz નો સિગ્નલ આપી રહ્યું છે.

શિવ શક્તિ પોઈન્ટ પર દિવસનો સમય છે

શિવશક્તિ પોઈન્ટ પર 13 ડિગ્રી પર સૂર્યપ્રકાશ પડી રહ્યો છે. આ ખૂણો 0 ડિગ્રીથી શરૂ થયો અને 13 પર સમાપ્ત થયો. એટલે કે વિક્રમ લેન્ડર અને પ્રજ્ઞાન રોવર પર સૂર્યપ્રકાશ વાંકાચૂકા પડી રહ્યો છે. 6 થી 9 ડિગ્રીના ખૂણા પરનો સૂર્યપ્રકાશ વિક્રમને ઊંઘમાંથી જગાડવા માટે પૂરતી ઉર્જા પ્રદાન કરવાની ક્ષમતા ધરાવે છે. જો તેઓ જાગતા નથી તો તેઓ કોઈક પ્રકારની ટેકનિકલ સમસ્યાનો સામનો કરી રહ્યા છે. તે નિશ્ચિત છે કે જો વિક્રમ લેન્ડર અને પ્રજ્ઞાન રોવર જાગીને કામ કરવાનું શરૂ કરે તો તે ઈસરો માટે બોનસ હશે.