ટામેટા ઉગાડનારો ખેડૂત અને ગ્રાહકો બંને પરેશાન, તો પછી મોંઘા થતા ટામેટાથી કોને થઈ રહ્યો છે લાભ?

દેશમાં દર વર્ષે ટમેટાનું સંકટ કેમ આવે છે
આ ભાવ સાંભળ્યા પછી, તમે તમારી જરૂરિયાતો ઓછી કરી હશે, અને માત્ર અડધો કિલો ટામેટાં અથવા એક અઢીસ ગ્રામ લાવ્યાં હશો. હવે વિચારવા જેવી વાત અને કેટલાક પ્રશ્નો… લગભગ દર વર્ષે આ સિઝનમાં ટામેટા અચાનક આટલી ઝડપે મોંઘા કેમ થઈ જાય છે? ટામેટા કેમ મોંઘા થઈ રહ્યા છે? શું તે વરસાદને કારણે છે? જો એમ હોય તો શું દર વર્ષે વરસાદમાં મોંઘા ટામેટાં ખાવાની આદત જનતાને પડવી જોઈએ? શું મોંઘા ટામેટાંથી ખેડૂતને કોઈ ફાયદો થાય છે? નહીં, તો વચ્ચેનો નફો કોણ ખાય છે?

દેશમાં આ અચાનક ટમેટાની કટોકટીનો ઉકેલ શું છે? શું ગેરવહીવટના કારણે ટામેટાં દર વર્ષે ઊંચા દરે વેચાઈ રહ્યા છે?
હજુ મે મહિનાની જ વાત છે, જે ટામેટા ખેડૂતને રોડ પર ફેંકવા પડ્યા હતા, જેના માટે ખેડૂતને પાંચ રૂપિયા પણ મળતા ન હતા. મોંઘવારીને કારણે એ જ ટામેટા કેમ લાલ થઈ ગયા અને જૂનના અંતે રૂ.120 સુધી પહોંચી ગયા? કેટલાક સમયથી દેશમાં દર વર્ષે ઉનાળાની ઋતુમાં ટામેટાં ફેંકવામાં આવે છે. ખેડૂત પાસે ટામેટાંનો જાતે નાશ કરવા સિવાય કોઈ વિકલ્પ નથી અને પછી વરસાદ આવતાં જ ટામેટાંનો ભાવ સફરજન જેટલો થઈ જાય છે. એવું કેમ છે?

ગયા વર્ષે ભારતમાંથી 89 હજાર મેટ્રિક ટન ટામેટાંની નિકાસ કરવામાં આવી હતી
ખાદ્યતેલ હોય કે ઈંધણ, જ્યારે પણ તે મોંઘુ થાય છે ત્યારે તેની પાછળનું કારણ આયાત હોવાનું કહેવાય છે. શું ટામેટાં પણ બહારથી આયાત કરવા પડે છે? શું દેશમાં પણ ટામેટાંની આયાત કરવી પડે છે, જે હાલમાં રૂ.100થી વધુ ચાલે છે? ચીન પછી ભારત વિશ્વમાં ટામેટાંનો બીજો સૌથી મોટો ઉત્પાદક દેશ છે. ભારત દર વર્ષે લગભગ બે કરોડ ટન ટામેટાંનો પાક તૈયાર કરે છે. આંકડા દર્શાવે છે કે ભારતે ગયા વર્ષે પણ 89 હજાર મેટ્રિક ટન ટામેટાંની નિકાસ કરી છે. આનાથી સ્પષ્ટ થઈ ગયું છે કે ભારતીય ખેડૂતો ટામેટાં ઉગાડવામાં નબળા નથી.

નાના શાકભાજી વિક્રેતાઓ લોકોના ટોણા સાંભળે છે
જો તમે એક કિલો ટામેટાં લો છો, તો તેમાં 9 નંગ ટામેટાં ઉમેરાશે. એક ટામેટાની કિંમત રૂ.11 થઈ ગઈ છે. જ્યારે ભોપાલના એક શાકભાજી વિક્રેતા સાથે આ અંગે ચર્ચા કરવામાં આવી ત્યારે તેણે કહ્યું, 100 રૂપિયાથી વધુ ચાલી રહેલા ટામેટાં ખરીદવા આવતા લોકો ભાવ સાંભળીને ઉશ્કેરાઈ જાય છે. તે કહે છે કે ઘણી વખત લોકો દુર્વ્યવહાર કરીને જતા રહે છે. તે લૂંટવા બેઠો હોવાનું કહેવાય છે. તે જ સમયે, એક ગ્રાહકે કહ્યું કે, તે ટામેટાં ખરીદવા આવ્યો છે, તેની કિંમત 120 છે, વિચાર્યું કે તે એક કિલો લેશે. પરંતુ અઢીસો ગ્રામ લઈને જાય છે. તે જ સમયે અન્ય એક વ્યક્તિએ પણ કહ્યું કે, ચાલીસ-પચાસમાં હિંમત કરી પણ લેત. 80-100માં હિંમત કેવી રીતે કરવી, હવે તેઓ અઢીસો ગ્રામ કે અડધો કિલો લે છે. જયપુરમાં પણ આવું જ છે.

પ્રજાને પ્રશ્ન છે કે અચાનક ટામેટાના ભાવ 40-50 થી 120 રૂપિયા સુધી વધી ગયા છે. લોકોને જણાવવામાં આવ્યું હતું કે બજારમાં ટામેટાંના ભાવ ઊંચા હોવાના કારણે તેના ભાવમાં વધારો થયો છે.

વાવણી પછી ટામેટાંનો પાક ક્યારે તૈયાર થાય છે?
જો આપણે ભારતમાં ટામેટાની ખેતી અને ટામેટા ઉગાડતા રાજ્યો પર નજર કરીએ તો ભારતમાં મધ્યપ્રદેશ, આંધ્રપ્રદેશ, કર્ણાટક અને મહારાષ્ટ્રમાં સૌથી વધુ ટામેટાં ઉગાડવામાં આવે છે. ભારતમાં ટામેટાના મુખ્યત્વે બે પાક થાય છે. એક પાક ઓગષ્ટથી સપ્ટેમ્બર સુધી વાવવામાં આવે છે. બીજો પાક ફેબ્રુઆરીથી જુલાઈ સુધી તૈયાર કરવામાં આવે છે. ફેબ્રુઆરીના પાકમાં એપ્રિલ સુધી ફૂલો આવે છે અને જૂન-જુલાઈમાં ટામેટાં તૈયાર થાય છે. એટલે કે, અત્યારે જે ટામેટા બજારમાં મળવો જોઈએ તે તે પાક છે જે ફેબ્રુઆરી અને જુલાઈ વચ્ચે તૈયાર કરીને વેચવામાં આવે છે. એટલે ઉનાળાથી વરસાદ વચ્ચેનો પાક. હવે તેની કિંમત કેમ વધી?

ટામેટાના ભાવ કેમ વધ્યા? શું કહે છે વેપારીઓ?
આ પ્રશ્નના જવાબ માટે ઘણા રાજ્યોના દુકાનદારો અને વેપારીઓ સાથે વાત કરી. દિલ્હીના વેપારીનું કહેવું છે કે ટામેટા મોંઘા થવાનું કારણ એ છે કે હરિયાણા, રાજસ્થાન, યુપી એમપીનો પાક બગડી ગયો છે. હાલમાં દિલ્હીનું બજાર હિમાચલના ટામેટાં પર નિર્ભર છે, જ્યાં પાકની 30 ટકા અછત છે. જેના કારણે ભાવમાં વધારો જોવા મળી રહ્યો છે.

બીજી તરફ લખનૌના દુકાનદારનું કહેવું છે કે આ દેશી ટામેટા બેંગલુરુથી આવી રહ્યા છે. સ્થાનિક ટામેટાં બધા સડેલા છે. જેના કારણે ટામેટા મોંઘા થયા છે. બીજી તરફ જયપુરના દુકાનદારે કહ્યું કે રાજસ્થાનના ટામેટાંને ઘણું નુકસાન થયું છે. વાવાઝોડાને કારણે પાક ખરાબ થઈ ગયો હતો. બેંગ્લોરના ટામેટા આવી રહ્યા છે. ભાડું લાગે એટલે તે મોંઘા થઈ રહ્યા છે, આવક ઓછી છે.

અમદાવાદના વેપારીનું કહેવું છે કે, લોકલ બંધ છે અને બેંગ્લોરથી ઓછો માલ આવી રહ્યો છે અને જે આવી રહ્યો છે તે નાસિકથી આવી રહ્યો છે તેથી અછત છે. માંગ વધુ છે, આવક ઓછી છે. ઈન્દોરના વેપારીએ કહ્યું કે સ્થાનિક ટામેટા ખતમ થઈ ગયા છે, તે મહારાષ્ટ્રમાંથી જ આવી રહ્યા છે, ત્યાંથી માત્ર 20 ટકા જ આવી રહ્યા છે. ચંદીગઢના વેપારીએ જણાવ્યું કે વરસાદ અને ગરમીના કારણે ભાવ વધી રહ્યા છે. હાઈવે બ્લોક થઈ રહ્યો છે.

પટનાના વેપારીએ જણાવ્યું કે, ખરાબ હવામાનને કારણે કેટલાક વેપારીઓની કાળાબજારી છે. કેટલાક માફિયાઓ એવા છે કે જેઓ યુનિયનો બનાવીને ટ્રકો મૂકીને મનસ્વી રીતે વેચી રહ્યાં છે. છેલ્લા ત્રણ વર્ષમાં પણ વરસાદની સિઝનમાં ટામેટાંના ભાવમાં વધારો થવાનો ટ્રેન્ડ જોવા મળી રહ્યો છે. ગયા વર્ષે એટલે કે જૂન 2022માં ટામેટાંની કિંમત 60-70 રૂપિયા પ્રતિ કિલો સુધી પહોંચી ગઈ હતી. અગાઉ 2021માં કિંમત 100 રૂપિયા સુધી પહોંચી હતી અને 2020માં કિંમત 70-80 રૂપિયા પ્રતિ કિલોની નજીક પહોંચી ગઈ હતી.

હવે મોટો પ્રશ્ન એ છે કે જે પૈસા આપણે રૂ.100થી વધુ ચૂકવીને ટામેટાં ખરીદીએ છીએ, શું તે પૈસા ટામેટાં ઉગાડનારા ખેડૂતો સુધી પહોંચે છે?
કોટા સહિત રાજસ્થાનના ઘણા ભાગોમાં ટામેટાંનો પાક થાય છે. પરંતુ દાવો કરવામાં આવે છે કે પહેલા આકરી ગરમી અને પછી બિપરજોય તોફાન અને વરસાદે તેમના ટામેટાના પાકને બરબાદ કરી દીધો હતો. એટલે કે એપ્રિલ અને મે વચ્ચે જ્યારે ટામેટાં પુષ્કળ પ્રમાણમાં વેચાતા હતા ત્યારે ન તો ખેડૂતને ટામેટાના પાકનો યોગ્ય ભાવ મળ્યો અને ન તો હવે જ્યારે વરસાદ પછી ટામેટાંનો પાક લણવામાં આવે છે. ટામેટાની મોંઘવારીનો લાભ કોણ લઈ રહ્યું છે?

ટામેટાના વધતા ભાવ અંગે કૃષિ નિષ્ણાત દેવિન્દર શર્માએ જણાવ્યું હતું કે, તેનો નફો ન તો ખેડૂતને મળી રહ્યો છે અને ન તો ગ્રાહકને. વાસ્તવમાં આની પાછળ છૂટક માફિયાઓ છે અને તેઓ હવામાનનું બહાનું બનાવીને ભાવને નિયંત્રિત કરે છે. ખેડૂત આજે પણ પહેલા જેવી જ હાલતમાં છે. તેમણે કહ્યું કે અત્યારે સમગ્ર વિશ્વમાં મોંઘવારી માત્ર લોભની મોંઘવારી છે. સરકારે વેપાર માફિયાઓને અંકુશમાં લેવા પડશે. ખેડૂતને ગ્રાહક ભાવ કરતાં અડધો ભાવ મળે તો વાત બનશે.

શા માટે ટામેટાં રસ્તા પર ફેંકવામાં આવ્યાં હતાં
છેલ્લા ત્રણ અઠવાડિયા પહેલા મહારાષ્ટ્રમાં ખેડૂતો રસ્તા પર ટામેટાં ફેંકી રહ્યા હતા, તેમને એક-બે રૂપિયા મળતા હતા. ત્રણ સપ્તાહ બાદ ભાવ રૂ.80-100ને પાર કરી ગયો છે. આના બે કારણો છે.

1. હવામાનને કારણે સ્થાનિક વિક્ષેપ
2. આટલું વેરિએશન – યુપીમાં ખેડૂતને 24-25 રૂપિયા મળી રહ્યા છે. બેંગ્લોરમાં ખેડૂતને 41 થી 45 કે 47 રૂપિયા મળી રહ્યા છે. પંજાબમાં ખેડૂતોને ચાલીસ રૂપિયા મળી રહ્યા છે. બજારમાં છૂટક કિંમત રૂ.60થી વધુ છે. પરંતુ ઘરની બહાર આવેલા ફેરિયાઓ 80 અને 100 કરે છે. છૂટક માફિયા છે. મોંઘવારીનો આપણે જે સામનો કરીએ છીએ કારણ કે ફેરિયાની રેન્જ નેટવર્કથી બનેલી છે અને તે પ્રાઈસ ફિક્સ કરી નાખે છે.

ટામેટા: ખેતીથી લઈને બજારમાં ભાવ વધવા સુધીના કેટલાક તથ્યો
અહેવાલો અનુસાર, દર વર્ષે વરસાદમાં ટામેટાં મોંઘા થવાને લઈને જે બાબતો સામે આવી છે તેના આધારે આ હકીકતોને સમજો.
1- પહેલા ઉનાળો અને પછી વરસાદે ટામેટાના પાકને નુકસાન પહોંચાડ્યું છે, તે સાચું છે.
2- પરંતુ સત્ય એ પણ છે કે ભલે જનતા ટામેટાં મોંઘા ભાવે ખરીદી રહી છે, પરંતુ ખેડૂતો કરતાં મોટા વેપારીઓ અને વચેટિયાઓ તેનો ફાયદો ઉઠાવી રહ્યા છે.
3- છેલ્લા ઘણા વર્ષોથી વરસાદની મોસમમાં ટામેટાંનો ભાવ દર વર્ષે 100 રૂપિયા પ્રતિ કિલો સુધી પહોંચી રહ્યો છે.
4- દર વર્ષે એક જ સિઝનમાં ટામેટા મોંઘા થતા અટકાવવા માટે ક્યાંય કોઈ વ્યવસ્થા વિચારવામાં આવી નથી.
ગયો છે.
5- દેશમાં શાકભાજીની પ્રક્રિયા કરીને, આગામી સિઝન માટે તેને સાચવવાની વ્યવસ્થા સુધી રાજ્યોમાં હજુ મજબૂત નથી.
6- આજે પણ ભારતમાં માત્ર 10% કૃષિ પેદાશો પર પ્રક્રિયા કરવામાં આવે છે અને તેને સુરક્ષિત રાખવાની વ્યવસ્થા કરવમાં આવે છે.
7- 2020-21ના એક રિપોર્ટ અનુસાર, દેશમાં કુલ ફળોના માત્ર 4.5 ટકા અને માત્ર 2.70 ટકા શાકભાજીનું જ પ્રોસેસિંગ થાય છે. મુશ્કેલ સમયમાં તેને સુરક્ષિત રાખવા માટે દેશમાં વ્યવસ્થા કરવામાં આવી છે.

ટામેટાંના વધતા ભાવને રોકવાનો આ રસ્તો છે
આ અચાનક મોંઘવારીથી બચવાનો એક માર્ગ છે. પ્રથમ ઉપાય એ છે કે ખેડૂતોને વરસાદની મોસમ પહેલા પાક ઉગાડવા માટે તૈયાર કરવા પ્રોત્સાહિત કરો, કારણ કે વરસાદ રોકી શકાતો નથી, આ સિઝનમાં ભારતના દરેક ભાગમાં પાણી વરસશે.

બીજું, ઉનાળામાં જ્યારે ટામેટાં સસ્તાં હોય છે, ટ્રાન્સપોર્ટેશન સરળ હોય છે, ત્યારે દરેક જિલ્લામાં ટામેટાંની પ્રોસેસિંગ, પ્યુરી બનાવવા અને બોટલમાં રાખવા પર જ ભાર મૂકવો જોઈએ. વરસાદ પહેલા ટામેટાંને પ્રોસેસ કરીને રાખવામાં આવે તો ખેડૂતને યોગ્ય ભાવ પણ મળે, ટામેટાંનો બગાડ ન થાય, વચેટિયાઓને વરસાદ દરમિયાન નફો લૂંટવા દેવામાં ન આવે.

આ માટે, સૌથી મહત્વપૂર્ણ છે કે દેશમાં કૃષિ માળખાગત માળખાને સ્થાનિક સ્તરે વિકસાવવા પર પ્રથમ ભાર મૂકવો જોઈએ, જેથી ફળો અને શાકભાજીને પ્રોસેસ કરી શકાય અને શક્ય તેટલું સાચવી શકાય. જે દિવસથી આવું થશે, ખેડૂતને એપ્રિલ-મેમાં બે રૂપિયામાં વેચવામાં આવતાં ટામેટાં ફેંકી દેવાની ફરજ પાડવામાં આવશે નહીં. જૂન અને જુલાઈમાં 100 રૂપિયામાં ટામેટાં મળે તો શહેરી જનતાને મોંઘવારી અંગે ચિંતા કરવાની જરૂર રહેશે નહીં.