પહેલા પણ સંસદમાં આવી ચુક્યું છે મહિલા અનામત બિલ, જાણો કોણ વિરોધમાં છે અને કેમ?

સંસદના વિશેષ સત્રની શરૂઆત પહેલા જ વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ મુખ્યત્વે બે વાત કહી હતી. સૌથી પહેલા એવું કહેવામાં આવ્યું હતું કે, સંસદ સત્રમાં ઐતિહાસિક નિર્ણય લેવા જઈ રહ્યો છે. બીજું વિપક્ષના સંદર્ભમાં રહી કે, તેઓ રોવા-ધોવા માટેનો લાંબો સમય છે. મતલબ કે, આ ઐતિહાસિક નિર્ણય એવો પણ હોઈ શકે છે કે વિપક્ષ કોઈ મુદ્દો બનાવી શકે. નવી સંસદમાં જે કંઈ થશે તે આવનારી ચૂંટણીના દૃષ્ટિકોણથી વિશેષ હશે તે નિશ્ચિત છે. મહિલા અનામત બિલ લાવવામાં આવે તેવી શક્યતા સૌથી વધુ હતી. સંસદના સત્રમાં ઘણા મુદ્દા લાવવા યોગ્ય છે. વન નેશન, વન ઇલેક્શન અથવા દેશનું નામ બદલીને ભારત રાખવા અંગેનો પ્રસ્તાવ પણ હોઈ શકે છે. પરંતુ, 2024ની ચૂંટણીમાં ઉપયોગી બને તે બાબત પણ એટલી જ જરૂરી હતી.

મતલબ કે, આ મુદ્દો જનભાવના સાથે જોડાયેલો હોવો જોઈએ. પોલિટિકલ સ્ટોક એક્સચેન્જના સર્વેમાં આજ સુધી લોકોને પૂછવામાં આવ્યું હતું – શું બંધારણમાંથી ભારત શબ્દ હટાવી દેવો જોઈએ? સર્વેમાં વિપક્ષનું સમર્થન કરનારા 26 ટકા લોકોએ હામાં જવાબ આપ્યો હતો, પરંતુ 60.2 ટકા લોકો તેની તરફેણમાં નહોતા. જ્યારે 13.8 ટકા લોકો કોઈ અભિપ્રાય આપી શક્યા ન હતા. એ જ રીતે NDAના 50 ટકા મતદારોએ કહ્યું કે આવું ન થવું જોઈએ, પરંતુ 36.4 ટકા પણ તેની તરફેણમાં જોવા મળ્યા.

જેઓ કોઈ અભિપ્રાય ન બનાવી શક્યા તેઓ 13.3 ટકા રહ્યા. સર્વે પરથી એવું લાગે છે કે, દેશનું નામ બદલવાનો મુદ્દો નફાકારક સોદો હોય તેમ લાગતું નથી. આવી સ્થિતિમાં મહિલા અનામત બિલ લાવવામાં આવે તેવી શક્યતા વધુ જણાય છે. અત્યાર સુધી મહિલા અનામત બિલ સરકારના એજન્ડામાં નથી. કોઈ સંકેત આપવામાં આવ્યો નથી, પરંતુ રાષ્ટ્રપતિ દ્રૌપદી મુર્મુના નિવેદનમાં એક સંકેત ચોક્કસપણે જોઈ શકાય છે.

ગયા અઠવાડિયે ગુજરાત વિધાનસભાને સંબોધિત કરતી વખતે, પ્રમુખ દ્રૌપદી મુર્મુએ કહ્યું હતું કે, ‘જ્યારે મહિલાઓ દરેક ક્ષેત્રમાં ઉત્કૃષ્ટ છે. પછી તે વિજ્ઞાન અને તકનીકી હોય. સંરક્ષણ હોય કે રમતગમત પછી રાજકારણમાં પણ તેમનું પ્રતિનિધિત્વ વધવું જોઈએ. આવી બાબતો પહેલા પણ થતી રહી છે, પરંતુ સંસદના વિશેષ સત્ર પહેલા આ બાબત ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.

વિશેષ સત્રના પહેલા દિવસે લોકસભામાં પોતાના ભાષણ દરમિયાન જ્યારે વિપક્ષના નેતા અધીર રંજન ચૌધરી થોડા ભટકવા લાગ્યા હતા. સોનિયા ગાંધીએ તેમને ફટકાર લગાવી. મહિલા અનામત બિલની યાદ અપાવી. એવું લાગે છે કે કોંગ્રેસને પણ ડર છે કે સંસદમાં મહિલા અનામત બિલ લાવવામાં આવી શકે છે. અને એવું જ થયું.

સંસદના વિશેષ સત્ર દરમિયાન કેબિનેટે મહિલા આરક્ષણ બિલને મંજૂરી આપી. મહિલા આરક્ષણઃ વિરોધનું જોખમ કોઈ નહીં લે.સોનિયા ગાંધીનું નામ લઈને કોંગ્રેસ નેતા અધીર રંજન ચૌધરીએ માંગ કરી કે જો સરકાર મહિલા અનામત બિલ લાવશે. આ વખતે જ સંસદ. તમે આવશો તો બહુ સારું રહેશે. સર્વપક્ષીય બેઠક બાદ પણ અધીર રંજન ચૌધરીએ કહ્યું હતું કે, ‘તમામ વિપક્ષી દળોએ આ સત્રમાં મહિલા અનામત બિલ પસાર કરવાની માંગ કરી હતી.’

મહારાષ્ટ્રમાં ભાજપ સાથે હાથ મિલાવનાર NCP નેતા પ્રફુલ્લ પટેલે પણ કહ્યું, ‘અમે સરકારને આ સત્રમાં મહિલા અનામત બિલ પસાર કરવાની અપીલ કરીએ છીએ. અમને આશા છે કે, જ્યારે સંસદમાં રજૂ કરવામાં આવશે ત્યારે મહિલા અનામત બિલ સર્વસંમતિથી પસાર થઈ જશે.’જ્યારે કોંગ્રેસ પોતે મહિલા અનામત બિલ લાવવાની માંગ કરી રહી છે, ત્યારે આ મુદ્દે વિરોધનું સ્તર આપોઆપ ઘટી જાય છે. અને જો કોંગ્રેસનું માનીએ તો અનેક રાજકીય પક્ષો દ્વારા સર્વપક્ષીય બેઠકમાં પણ આવી માંગણી કરવામાં આવી છે.

મહિલા બિલ 13 વર્ષ પહેલા રાજ્યસભા દ્વારા પસાર કરવામાં આવ્યું છે. માર્ચ 2010ના સંસદ સત્રની ઘટનાઓ પણ ફરી એકવાર જોવું પડશે. 9 માર્ચે, મહિલા આરક્ષણ બિલ રાજ્યસભામાં બહુમતી સાથે પસાર થયું હતું, પરંતુ તેના એક દિવસ પહેલા જ લોકસભામાં સર્વસંમતિ બની શકી ન હતી. અત્રે ઉલ્લેખનીય છે કે, દર વર્ષે 8 માર્ચે આંતરરાષ્ટ્રીય મહિલા દિવસની ઉજવણી કરવામાં આવે છે. જો કે રાજ્યસભામાં બે દિવસ સુધી વિરોધ, ઘોંઘાટ અને હંગામો થયો હતો, પરંતુ અંતે મહિલા અનામત બિલ પ્રચંડ બહુમતીથી પસાર થયું હતું.

સૌથી રસપ્રદ વાત એ છે કે 186 સભ્યોએ મહિલા બિલની તરફેણમાં મતદાન કર્યું હતું. અને માત્ર વિરોધમાં એક મત પડ્યો હતો. ત્યારે BSPએ પણ મહિલા બિલના કામચલાઉ સ્વરૂપ સામે વાંધો ઉઠાવ્યો હતો અને તેના સાંસદોએ ગૃહમાંથી વોકઆઉટ કર્યું હતું.

મહિલા અનામતની વિરુદ્ધ કોણ છે અને શા માટે?

મહિલાઓને અનામત આપવાનો મુદ્દો ઊભો થાય છે ત્યારે અનેક રાજકીય પક્ષો અને નેતાઓ સવાલ ઉઠાવે છે કે તેનો લાભ અમુક વિશેષ વર્ગો પૂરતો મર્યાદિત રહેશે. દેશની દલિત, પછાત વર્ગ અને લઘુમતી મહિલાઓની રાજકીય ભાગીદારીમાં ઘટાડો થઈ શકે છે. આ નેતાઓની માંગ છે કે મહિલા અનામતમાં દલિત, પછાત વર્ગ અને લઘુમતી મહિલાઓ માટે સીટો અનામત હોવી જોઈએ. જો કે, બંધારણમાં હજુ સુધી આ માટે કોઈ જોગવાઈ નથી.

લોકસભામાં ટીએમસી સાંસદ શત્રુઘ્ન સિંહાએ કહ્યું છે કે, ‘ચર્ચા થઈ રહી છે પરંતુ તે મોડેથી થઈ રહી છે. મમતા બેનર્જી એ પહેલો અવાજ ઉઠાવ્યો હતો. આપણે બધા જાણીએ છીએ કે કયા કારણોસર અને લોકોના કારણે આ બિલ સાર્થક ન બન્યું. અમે તેના સમર્થક છીએ.’ જો આપણે જેડીયુના નેતા કેસી ત્યાગીના તાજેતરના નિવેદન પર નજર કરીએ, તો તે સ્પષ્ટ છે કે ગઠબંધન બદલ્યા હોવા છતાં, નીતિશ કુમારની પાર્ટી આ બાબતે પક્ષમાં છે. મહિલા અનામતનો મુદ્દે સ્ટેન્ડ બદલાયું નથી. કેસી ત્યાગીનું કહેવું છે કે જેડીયુ નબળી મહિલાઓને અનામત આપવાના પક્ષમાં છે. માર્ચ 2010માં જેડીયુના નેતા શિવાનંદ તિવારીએ કહ્યું હતું કે, તેઓ આરક્ષણો વચ્ચે આરક્ષણ ઈચ્છે છે.

શિવાનંદ તિવારી હાલમાં લાલુ યાદવની પાર્ટી આરજેડીના નેતા છે. RJD એ પણ સમાજવાદી પાર્ટી અને બહુજન સમાજ પાર્ટી સાથે મળીને મહિલા અનામત બિલનો વિરોધ કર્યો હતો. મહિલા આરક્ષણ સામે કોઈએ વાંધો ઉઠાવ્યો નથી, પરંતુ વિરોધ કરનારાઓએ ડ્રાફ્ટની પ્રકૃતિ સામે વાંધો ઉઠાવ્યો છે. ત્યાર બાદ ચર્ચા શરૂ કરતી વખતે રાજ્યસભામાં વિપક્ષના નેતા અરુણ જેટલીએ કહ્યું કે ભારતીય જનતા પાર્ટી બિલનું સમર્થન કરે છે પરંતુ ગૃહમાં જે થયું તે દેશ માટે શરમજનક બાબત છે. સીપીએમના નેતા વૃંદા કરાતનું માનવું હતું કે, બિલ પસાર થવાથી દેશની લોકશાહી વધુ મજબૂત થશે. પરંતુ મહિલા અનામતના મુદ્દે ઐતિહાસિક વિરોધ સમાજવાદી નેતા શરદ યાદવે 1997માં સંસદમાં આપેલું નિવેદન છે, ‘બિલ પાસ થવાથી દેશની લોકશાહી વધુ મજબૂત થશે.

માત્ર અસર કરે છે- કાટી મહિલાઓને ફાયદો થશે… કાટી શહેરી મહિલાઓ આપણું પ્રતિનિધિત્વ કેવી રીતે કરશે? શરદ યાદવનો મતલબ ગામડાની મહિલાઓ હતો. ભાજપને એક જ ચિંતા છે. મહિલા અનામત બિલને લઈને ભાજપ પોતાના મનમાં પહેલેથી જ તૈયાર છે. તેને માત્ર એક જ વાતની ચિંતા થશે. કોંગ્રેસની નેતાગીરી જે રીતે સંસદમાં બિલ લાવવાની સખત માંગ કરી રહી છે, તેને લાવવાનો શ્રેય વહેંચવો જોઈએ નહીં. વાસ્તવમાં સોનિયા ગાંધી અને રાહુલ ગાંધી, જ્યારે તેઓ કોંગ્રેસ અધ્યક્ષ હતા, ત્યારે બંનેએ વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીને પત્ર લખ્યા હતા. સંસદમાં મહિલા બિલ લાવો. સોનિયા ગાંધીએ લખ્યું હતું કે, તમે બિલ લાવો… તમારી પાસે બહુમતી છે, અને કોંગ્રેસ પણ સમર્થન કરશે.

વિશેષ સત્રમાં કોંગ્રેસના નેતા અધીર રંજન ચૌધરી પણ આ જ સમજાવવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા હતા. તેની સાથે જ સોનિયા ગાંધીના નિર્દેશો જણાવે છે કે કોંગ્રેસ મહિલા અનામતના મુદ્દે શું વિચારી રહી છે. મહિલા અનામત એક એવો મુદ્દો છે જેની અડધી વસ્તી ચિંતિત છે. 2019 માં વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ તેમના સંસદીય ક્ષેત્ર બનારસમાં લોકોને અપીલ કરી હતી કે તેઓ ઇચ્છે છે કે મહિલાઓ પુરુષો કરતાં વધુ મતદાન કરે અને લોકો તેમને નિરાશ ન કરે. ગુજરાતમાં લોકોએ તેમની વાત સ્વીકારી અને ભાજપની જીતનો રેકોર્ડ બનાવ્યો. કોંગ્રેસ માટે મુશ્કેલીનો સામનો કરવો પડી રહ્યો છે. અન્ય મોરચાની સાથે મહિલા અનામતનો શ્રેય લેવા ભાજપ સાથે હાથ મિલાવવો પડશે.