વિપક્ષ કરશે સંસદ ઉદ્ધાટનનો બહિષ્કાર! સંવિધાન શું કહે છે અને શું કહે છે ઇતિહાસ

Krutarth

The opposition will boycott the inauguration of Parliament! What the Constitution says and what history says

નવી દિલ્હી : કોંગ્રેસના વરિષ્ઠ નેતાઓ મલ્લિકાર્જુન ખડગે, શશિ થરૂર અને મનીષ તિવારીએ બંધારણના ઘણા અનુચ્છેદને ટાંકીને કહ્યું કે ભારતના રાષ્ટ્રપતિએ પીએમને બદલે બિલ્ડિંગનું ઉદ્ઘાટન કરવું જોઈએ. નવા સંસદ ભવનમાં શું થઈ રહ્યું છે? વાસ્તવમાં, 28 મેના રોજ બપોરે 12 વાગ્યે પીએમ મોદી નવા સંસદ ભવનનું ઉદ્ઘાટન કરશે. જો કે આ પહેલા કોંગ્રેસ, TMC, NCP, AAP, JDU, RJD, CPI સહિત અનેક વિપક્ષી પાર્ટીઓએ સમારોહનો બહિષ્કાર કર્યો છે. મળતી માહિતી મુજબ સમાન વિચારધારા ધરાવતા વિપક્ષી દળોના નેતાઓએ સંસદભવનના ઉદ્ઘાટન સમારોહના બહિષ્કાર અંગે ચર્ચા કરી છે. કહેવામાં આવી રહ્યું છે કે, ટૂંક સમયમાં જ ગૃહના તમામ નેતાઓ સંયુક્ત નિવેદન જારી કરી શકે છે. જેમાં કાર્યક્રમના સંયુક્ત બહિષ્કારની જાહેરાત કરવામાં આવશે. જોકે, ઘણી પાર્ટીઓએ પહેલા જ કહી દીધું છે કે તેઓ આ કાર્યક્રમમાં ભાગ નહીં લે.

સંસદભવનના ઉદ્ઘાટનમાં બંધારણ ક્યાંથી આવ્યું?
દરમિયાન કોંગ્રેસના વરિષ્ઠ નેતાઓ મલ્લિકાર્જુન ખડગે, શશિ થરૂર અને મનીષ તિવારીએ બંધારણના ઘણા અનુચ્છેદને ટાંકીને કહ્યું હતું કે વડાપ્રધાનને બદલે ભારતના રાષ્ટ્રપતિએ બિલ્ડિંગનું ઉદ્ઘાટન કરવું જોઈએ. કોંગ્રેસનું કહેવું છે કે, રાષ્ટ્રપતિ મુર્મુ દ્વારા નવા સંસદ ભવનનું ઉદ્ઘાટન લોકતાંત્રિક મૂલ્યો અને બંધારણીય મર્યાદા પ્રત્યે સરકારની પ્રતિબદ્ધતાનું પ્રતિક હશે. ભાજપ વતી કેન્દ્રીય મંત્રી હરદીપ સિંહ પુરીએ રાજકીય પક્ષોના ઉદ્ઘાટન સમારોહનો બહિષ્કાર કર્યો હતો. એક પછી એક પક્ષોને નિશાન બનાવ્યા. કેન્દ્રીય મંત્રીએ કહ્યું કે, કોંગ્રેસ બંધારણને ખોટી રીતે ટાંકી રહી છે. તેમણે કહ્યું કે જ્યારે ઈન્દિરા ગાંધી અને રાજીવ ગાંધીએ વડાપ્રધાન તરીકે 24 ઓક્ટોબર, 1975ના રોજ સંસદ પરિશિષ્ટનું ઉદ્ઘાટન કર્યું અને 15 ઓગસ્ટ, 1987ના રોજ સંસદ પુસ્તકાલયનો શિલાન્યાસ કર્યો ત્યારે કોંગ્રેસના નેતાઓ તેમના દંભને યોગ્ય ઠેરવવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છે.

કોંગ્રેસે બંધારણના કયા અનુચ્છેદનો ઉલ્લેખ કર્યો છે?
કોંગ્રેસ અધ્યક્ષ ખડગેએ કહ્યું કે, રાષ્ટ્રપતિ, સરકાર, વિપક્ષ અને દરેક નાગરિકનું સમાનરૂપે પ્રતિનિધિત્વ કરતા, નવા સંસદ ભવનનું ઉદ્ઘાટન કરનાર હોવું જોઈએ. એવું લાગે છે કે મોદી સરકારે માત્ર ચૂંટણીલક્ષી કારણોસર જ દલિત અને આદિવાસી સમુદાયમાંથી ભારતના રાષ્ટ્રપતિની પસંદગી કરી હતી. સાથે જ તેમણે કહ્યું કે પૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ કોવિંદને નવી સંસદના શિલાન્યાસ સમારોહમાં આમંત્રણ આપવામાં આવ્યું ન હતું. કોંગ્રેસના સાંસદ શશિ થરૂરે ખડગેના નિવેદનનું સમર્થન કર્યું હતું અને બંધારણની કલમ 60 અને કલમ 111નો ઉલ્લેખ કર્યો હતો. જેમાં તેમણે કહ્યું હતું કે, રાષ્ટ્રપતિની સંસદના વડા છે થરૂરે કહ્યું કે, ‘તે ખૂબ જ વિચિત્ર હતું કે જ્યારે બાંધકામ શરૂ થયું ત્યારે પીએમએ ભૂમિપૂજન સમારોહ અને પૂજા કરી, તે તેમના માટે સંપૂર્ણપણે અગમ્ય અને દલીલપૂર્વક ગેરબંધારણીય છે. બંધારણની કલમ 60 રાષ્ટ્રપતિ દ્વારા શપથ લેવાનો ઉલ્લેખ કરે છે. આ મુજબ, ભારતના રાષ્ટ્રપતિને શપથ ભારતના મુખ્ય ન્યાયાધીશ દ્વારા અને તેમની ગેરહાજરીમાં સર્વોચ્ચ અદાલતના સૌથી વરિષ્ઠ ન્યાયાધીશ દ્વારા લેવામાં આવશે.

જેમાં કલમ 111 કોઈપણ બિલને રાષ્ટ્રપતિની સંમતિનો ઉલ્લેખ કરે છે. તે જણાવે છે કે, રાષ્ટ્રપતિ બિલ પર હસ્તાક્ષર કરી શકે છે અથવા તેમની સંમતિ અનામત રાખી શકે છે. જો રાષ્ટ્રપતિ આ ખરડાને પોતાની સંમતિ આપે છે, તો તે બિલ પુનર્વિચાર માટે સંસદ સમક્ષ રજૂ કરવામાં આવશે અને જો સંસદ ફરી એકવાર આ ખરડો પસાર કરીને રાષ્ટ્રપતિને મોકલે છે, તો રાષ્ટ્રપતિ પાસે તે બિલને મંજૂરી આપવા સિવાય બીજો કોઈ વિકલ્પ રહેશે નહીં. કરવામાં આવશે નહીં. આમ રાષ્ટ્રપતિ પાસે ‘સસ્પેન્સિવ વીટો’ની સત્તા છે. ભાજપ વતી પુરીએ થરૂરને જવાબ આપ્યો હતો કે, કલમ 60 અને 111ને તેઓ જે કચરાપેટી બનાવવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છે તેની સાથે કોઈ લેવાદેવા નથી. તેમણે એમ પણ કહ્યું કે રાષ્ટ્રપતિ કોઈપણ ગૃહના સભ્ય નથી, જ્યારે પીએમ છે. જવાબી કાર્યવાહીમાં મનીષ તિવારીએ કલમ 79 (સંસદ)નો ઉલ્લેખ કરીને પુરીને નિશાન બનાવ્યા.

સૌપ્રથમ સંસદ ભવનનું ઉદ્ઘાટન કોણે કર્યું?
પાર્લામેન્ટ હાઉસ એનેક્સી આઝાદી પછી સંસદમાં પ્રવૃત્તિઓ વધી હોવાથી તે સમયની સરકારોને વધુ જગ્યાની જરૂરિયાત અનુભવાઈ. લોકસભા સચિવાલયના દસ્તાવેજો ;સંસદ ગૃહ એસ્ટેટ; પાર્લામેન્ટ હાઉસ એનેક્સી અનુસાર, સંસદ હાઉસ એનેક્સી સંસદીય પક્ષો માટે બનાવવામાં આવ્યું હતું, પક્ષો માટે મીટિંગ હોલ, કમિટી રૂમ અને સંસદીય સમિતિઓના અધ્યક્ષો અને બંને ગૃહોના સચિવાલયો માટે ઓફિસો બનાવવામાં આવી હતી.જેએમ બેન્જામિન, કેન્દ્રીય જાહેર બાંધકામ વિભાગના મુખ્ય આર્કિટેક્ટ ( CPWD) દ્વારા ઇમારતની ડિઝાઇન કરવામાં આવી હતી. તેનો શિલાન્યાસ 3 ઓગસ્ટ 1970ના રોજ તત્કાલિન રાષ્ટ્રપતિ વીવી ગિરી દ્વારા કરવામાં આવ્યો હતો.

પાંચ વર્ષ પછી 24 ઓક્ટોબર 1975ના રોજ વડાપ્રધાન ઈન્દિરા ગાંધીએ આ ઈમારતનું ઉદ્ઘાટન કર્યું.પાર્લામેન્ટ લાઈબ્રેરી 15 ઓગસ્ટ 1987ના રોજ તત્કાલિન વડાપ્રધાન રાજીવ ગાંધીએ સંસદ લાઈબ્રેરીનો શિલાન્યાસ કર્યો. તે જ સમયે, તેનું ઉદ્ઘાટન 7 મે, 2002 ના રોજ તત્કાલિન રાષ્ટ્રપતિ કે આર નારાયણન દ્વારા કરવામાં આવ્યું હતું. 60,460 ચોરસ મીટરના ક્ષેત્રફળ સાથે ચાર માળમાં ફેલાયેલી, લાઇબ્રેરી એ અત્યાધુનિક ટેક્નોલોજીથી સજ્જ વાતાનુકૂલિત ઇમારત છે. સંસદ એનેક્સી એક્સ્ટેંશન બિલ્ડીંગ 2017માં વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ સંસદ એનેક્સી એક્સ્ટેંશન બિલ્ડીંગનું ઉદ્ઘાટન કર્યું હતું. તત્કાલીન લોકસભા સ્પીકર સુમિત્રા મહાજનની હાજરીમાં ડેપ્યુટી સ્પીકર એમ થમ્બીદુરાઈનું ઉદ્ઘાટન કરવામાં આવ્યું હતું. તેમાં કમિટી રૂમ, એક ઓડિટોરિયમ, બેન્ક્વેટ હોલ અને સ્ટેન્ડિંગ કમિટીઓના અધ્યક્ષોની ચેમ્બર છે. વિસ્તાર ભવનનો શિલાન્યાસ મે 2009માં તત્કાલિન ઉપરાષ્ટ્રપતિ હામિદ અંસારી અને તત્કાલિન લોકસભા અધ્યક્ષ સોમનાથ ચેટર્જીએ કર્યો હતો. નિર્માણ કાર્ય મે 2011 માં શરૂ થયું હતું અને ડિસેમ્બર 2016 માં પૂર્ણ થયું હતું.

બંધારણ શું કહે છે?
બંધારણ રાષ્ટ્રપતિને કારોબારી, કાયદાકીય, ન્યાયતંત્ર, કટોકટી અને લશ્કરી સત્તાઓ પ્રદાન કરે છે. કાયદાકીય સત્તાઓમાં સંસદના બંને ગૃહો, લોકસભા અને રાજ્યસભાનો સમાવેશ થાય છે. કલમ 79 જણાવે છે કે, ‘સંઘ માટે એક સંસદ હશે જેમાં રાષ્ટ્રપતિ અને બે ગૃહો, એટલે કે, રાજ્યસભા અને લોકસભા હશે.’ તે જ સમયે, બંધારણના અનુચ્છેદ 74 (1) કહે છે, ‘રાષ્ટ્રપતિને મદદ કરવા અને સલાહ આપવા માટે પ્રધાનોની સાથે પ્રધાનમંડળ હશે. જે તેમની સલાહ મુજબ કાર્ય કરશે. તેમાં એ પણ ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે કે, રાષ્ટ્રપતિ મંત્રી પરિષદને સામાન્ય રીતે અથવા અન્યથા આવી સલાહ પર પુનર્વિચાર કરવા માટે કહી શકે છે અને રાષ્ટ્રપતિ આવી પુનર્વિચારણા પછી આપેલી સલાહ અનુસાર કાર્ય કરશે. કલમ 87માં એવું પણ કહેવામાં આવ્યું છે કે રાષ્ટ્રપતિએ બંને ગૃહોને પહેલા સંબોધન કરવું જોઈએ. દરેક સંસદ સત્ર. બંને ગૃહો દ્વારા પસાર કરાયેલું બિલ રાષ્ટ્રપતિની સંમતિ વિના અધિનિયમ બની શકે નહીં. આમ, બંધારણ રાષ્ટ્રપતિને સંસદના કામકાજમાં ખૂબ મહત્વની ભૂમિકા આપે છે.