Electoral Bonds ને અસંવૈધાનિક બતાવી SCએ પ્રતિબંધ મૂક્યો, ખરીદદારોની યાદી સાર્વજનિક કરાશે

નાગરિકોને પૈસા ક્યાંથી આવે છે તે જાણવાનો અધિકાર

સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું છે કે, નાગરિકોને એ જાણવાનો અધિકાર છે કે સરકાર પાસે પૈસા ક્યાંથી આવે છે અને ક્યાં જાય છે. કોર્ટે કહ્યું કે અનામી ચૂંટણી બોન્ડ માહિતીના અધિકાર અને કલમ 19(1)(A)નું ઉલ્લંઘન છે. ચુકાદો આપતી વખતે CJIએ કહ્યું કે ઈલેક્ટોરલ બોન્ડ સિવાય બ્લેક મની રોકવા માટે અન્ય પદ્ધતિઓ પણ છે. ચૂંટણી બોન્ડની ગુપ્તતા 'જાણવાના અધિકાર'ની વિરુદ્ધ છે. રાજકીય પક્ષોના ભંડોળ વિશેની માહિતી હોવાને કારણે લોકોને તેમના મતાધિકારનો ઉપયોગ કરવામાં સ્પષ્ટતા મળે છે.

SBIએ 21 દિવસમાં ચૂંટણી બોન્ડની માહિતી આપવી પડશે

ચુકાદો આપતી વખતે CJIએ કહ્યું કે રાજકીય પક્ષોના ફંડિંગની માહિતી જાહેર ન કરવી એ હેતુની વિરુદ્ધ છે. SBI એ 12 એપ્રિલ 2019 થી અત્યાર સુધીની માહિતી સાર્વજનિક કરવી પડશે. SBIએ આ માહિતી ચૂંટણી પંચને આપવાની રહેશે. EC આ માહિતી શેર કરશે. SBIએ ત્રણ અઠવાડિયામાં આ માહિતી આપવી પડશે.

એક ટકા મત મેળવવાની શરત

આ યોજનાને સરકારે 2 જાન્યુઆરી, 2018ના રોજ જાહેર કરી હતી. આ મુજબ, ભારતના કોઈપણ નાગરિક અથવા દેશમાં સ્થાપિત કોઈપણ એન્ટિટી દ્વારા ચૂંટણી બોન્ડ ખરીદી શકાય છે. કોઈપણ વ્યક્તિ એકલ અથવા સંયુક્ત રીતે અન્ય વ્યક્તિઓ સાથે ચૂંટણી બોન્ડ ખરીદી શકે છે. લોકપ્રતિનિધિત્વ અધિનિયમ 1951ની કલમ 29A હેઠળ નોંધાયેલ રાજકીય પક્ષો ચૂંટણી બોન્ડ સ્વીકારવા માટે પાત્ર છે. શરત માત્ર એટલી છે કે છેલ્લી લોકસભા કે વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં તેમને ઓછામાં ઓછા એક ટકા વોટ મળવા જોઈએ. ઈલેક્ટોરલ બોન્ડ્સ લાયક રાજકીય પક્ષ દ્વારા અધિકૃત બેંકમાં તેના ખાતા દ્વારા જ રોકડ કરવામાં આવશે. બોન્ડ ખરીદ્યાના પખવાડિયાની અંદર સંબંધિત પક્ષકારે તેના રજિસ્ટર્ડ બેંક ખાતામાં તે જમા કરાવવું ફરજિયાત છે. જો પક્ષ આમ કરવામાં નિષ્ફળ જાય, તો બોન્ડ નિરર્થક અને રદબાતલ થઈ જશે.

ચૂંટણી બોન્ડ શું છે?

આ બોન્ડ વર્ષ 2018માં લોન્ચ કરવામાં આવ્યું હતું. આને લાગુ કરવા પાછળનો વિચાર એ હતો કે તેનાથી રાજકીય ભંડોળમાં પારદર્શિતા વધશે અને સ્વચ્છ નાણાં આવશે. આમાં, વ્યક્તિઓ, કોર્પોરેટ અને સંસ્થાઓ બોન્ડ ખરીદે છે અને રાજકીય પક્ષોને દાન તરીકે આપે છે અને રાજકીય પક્ષો આ બોન્ડ્સને બેંકમાં રોકીને નાણાં મેળવે છે. ભારતીય સ્ટેટ બેંકની 29 શાખાઓને ચૂંટણી બોન્ડ જારી કરવા અને રોકડ કરવા માટે અધિકૃત કરવામાં આવી હતી. આ શાખાઓ નવી દિલ્હી, મુંબઈ, કોલકાતા, ચેન્નાઈ, ગાંધીનગર, ચંદીગઢ, પટના, રાંચી, ગુવાહાટી, ભોપાલ, જયપુર અને બેંગલુરુમાં છે.

ચૂંટણી બોન્ડ શા માટે જારી કરવામાં આવ્યા હતા?

ચૂંટણી ભંડોળ પ્રણાલીમાં સુધારો કરવા માટે, સરકારે વર્ષ 2018 માં ચૂંટણી બોન્ડ લોન્ચ કર્યા. 2 જાન્યુઆરી, 2018ના રોજ તત્કાલીન મોદી સરકારે ઈલેક્ટોરલ બોન્ડ સ્કીમને નોટિફાઈ કરી હતી. ફાઈનાન્સ એક્ટ 2017 દ્વારા ચૂંટણી બોન્ડ લાવવામાં આવ્યા હતા. આ બોન્ડ વર્ષમાં ચાર વખત જાન્યુઆરી, એપ્રિલ, જુલાઈ અને ઓક્ટોબરમાં જારી કરવામાં આવે છે. આ માટે ગ્રાહક તેને બેંકની શાખામાં જઈને અથવા તેની વેબસાઈટ પર ઓનલાઈન ખરીદી શકે છે.

ચૂંટણી બોન્ડની વિશેષતા શું છે?

કોઈપણ દાતા સ્ટેટ બેંક ઓફ ઈન્ડિયામાંથી રૂ. 1 કરોડ સુધીના ઈલેક્ટોરલ બોન્ડ ખરીદી શકે છે અને પોતાની ઓળખ છુપાવીને તેને પોતાની પસંદગીના રાજકીય પક્ષને દાન કરી શકે છે. આ સિસ્ટમ દાતાઓની ઓળખ છતી કરતી નથી અને ટેક્સમાંથી પણ મુક્તિ છે. સામાન્ય ચૂંટણીમાં ઓછામાં ઓછા 1 ટકા મત મેળવનાર રાજકીય પક્ષ જ આ બોન્ડમાંથી દાન મેળવી શકે છે.

શું ભંડોળમાં પારદર્શિતા છે?

કેન્દ્ર સરકારે આ બોન્ડને દાવા સાથે લોન્ચ કર્યું હતું કે તેનાથી રાજકીય ભંડોળમાં પારદર્શિતા વધશે અને સ્વચ્છ નાણાં આવશે. નાણામંત્રી અરુણ જેટલીએ જાન્યુઆરી 2018માં લખ્યું હતું કે, 'ચુંટણી બોન્ડની યોજના 'ક્લિન' મની લાવવા અને રાજકીય ભંડોળની સિસ્ટમમાં 'પારદર્શિતા' વધારવા માટે લાવવામાં આવી છે.

આ બોન્ડ કેવી રીતે કામ કરે છે?

એક વ્યક્તિ, લોકોનું જૂથ અથવા કોર્પોરેટ એસબીઆઈની નિયુક્ત શાખાઓમાંથી જે મહિનામાં બોન્ડ જારી કરવામાં આવે તે મહિનાના 10 દિવસની અંદર ચૂંટણી બોન્ડ ખરીદી શકે છે. બોન્ડ્સ રૂ. 1000, રૂ. 10000, રૂ. 1 લાખ, રૂ. 10 લાખ અને રૂ. 1 કરોડના ગુણાંકમાં જારી કરવામાં આવે છે જેની વેલિડિટી ઇશ્યૂની તારીખથી 15 દિવસની હોય છે. આ બોન્ડ રોકડમાં ખરીદી શકાતા નથી અને ખરીદનારને બેંકમાં KYC (નો યોર કસ્ટમર) ફોર્મ સબમિટ કરવું પડશે.

રાજકીય પક્ષો એસબીઆઈમાં તેમના ખાતા દ્વારા બોન્ડને એનકેશ કરી શકે છે. એટલે કે, ગ્રાહક જેને દાન તરીકે આ બોન્ડ આપે છે તે પક્ષ તેને SBIના તેના નિયુક્ત ખાતામાં જમા કરીને રિડીમ કરી શકે છે. કોઈ પણ સંજોગોમાં પક્ષને રોકડ ચુકવણી કરવામાં આવતી નથી અને પૈસા તેના નિયુક્ત ખાતામાં જ જાય છે.

KYC ધોરણોનું પાલન કરવામાં આવે છે

ચૂંટણી બોન્ડ દ્વારા રાજકીય પક્ષોને નાણાં દાન આપનારા લોકોના આધાર અને ખાતાની વિગતો ઉપલબ્ધ છે. ઈલેક્ટોરલ બોન્ડમાં યોગદાન ફક્ત 'બેંક ખાતામાં ચૂકવવાપાત્ર ચેક અથવા બેંક ખાતામાંથી ઈલેક્ટ્રોનિક ક્લિયરિંગ સિસ્ટમ' દ્વારા જ કરી શકાય છે. જાન્યુઆરી 2018 માં ચૂંટણી બોન્ડની સૂચના જારી કરતી વખતે, સરકારે એ પણ સ્પષ્ટ કર્યું હતું કે તેને ખરીદનાર વ્યક્તિએ KYC ધોરણોને સંપૂર્ણપણે પૂર્ણ કરવા પડશે અને બેંક ખાતા દ્વારા ચુકવણી કરવી પડશે.