રશિયાએ ભારત સાથેના તેલ અને શસ્ત્રોના સોદાને રદ કરવાની ધમકી આપી?

FATF (ફાઇનાન્સિયલ એક્શન ટાસ્ક ફોર્સ) એક આંતરરાષ્ટ્રીય સંસ્થા છે જે આંતરરાષ્ટ્રીય નાણાકીય ગુનાઓને રોકવાનો પ્રયાસ કરે છે. FATFની બ્લેક અથવા ગ્રે લિસ્ટમાં સામેલ દેશ પર દેખરેખ વધારવામાં આવે છે અને આપવામાં આવતી નાણાકીય સહાય બંધ કરવામાં આવે છે.

રશિયા ભારત સહિતના આ દેશો પર દબાણ કરી રહ્યું છે
ન્યૂઝ એજન્સી બ્લૂમબર્ગના રિપોર્ટ અનુસાર પડદા પાછળ રશિયા ભારત સહિત ગ્લોબલ સાઉથના ઘણા દેશોને FATF લિસ્ટમાંથી બચાવવા માટે દબાણ કરી રહ્યું છે. એવું કહેવામાં આવી રહ્યું છે કે યુક્રેન સાથે યુદ્ધને કારણે ફાઇનાન્શિયલ એક્શન ટાસ્ક ફોર્સ જૂનમાં રશિયાને બ્લેક લિસ્ટ અથવા ગ્રે લિસ્ટમાં સામેલ કરી શકે છે. રિપોર્ટમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે રશિયા પોતાને આર્થિક અલગતાથી બચાવવા માટે ભારતને સંરક્ષણ અને ઉર્જા સોદા ખતમ કરવાની ધમકી આપી રહ્યું છે.

આ કારણે સભ્યપદ રદ થયું
FATF એ ફેબ્રુઆરી 2023 માં રશિયાનું સભ્યપદ રદ કર્યું હતું. રશિયાની સદસ્યતા રદ કરતી વખતે FATFએ કહ્યું હતું કે યુક્રેનમાં રશિયાની ચાલી રહેલી સૈન્ય કાર્યવાહી FATFના મૂળભૂત સિદ્ધાંતોની વિરુદ્ધ છે. FATF એ પણ કહ્યું હતું કે યુક્રેનમાં રશિયાની ચાલી રહેલી કાર્યવાહી ઉશ્કેરણીજનક છે. FATF સભ્યપદ રદ થયા બાદથી રશિયાને બ્લેક લિસ્ટ અથવા ગ્રે લિસ્ટમાં સામેલ કરવાનો આગ્રહ કરી રહ્યું છે.

રશિયાની ચેતવણી
રિપોર્ટ અનુસાર, આ મહિનાની શરૂઆતમાં એક રશિયન રાજ્ય એજન્સીએ ભારતીય સમકક્ષને ચેતવણી આપી હતી કે જો FATF રશિયાને બ્લેક લિસ્ટ અથવા ગ્રે લિસ્ટમાં સામેલ કરે છે, તો તેના ઉર્જા, સંરક્ષણ અને પરિવહન ક્ષેત્રે ખૂબ ગંભીર પરિણામો આવશે. રશિયન અધિકારીએ નામ જાહેર ન કરવાની શરતે જણાવ્યું હતું કે, “આ ખૂબ જ ગંભીર અને સંવેદનશીલ મુદ્દો છે. આ રશિયા તરફથી અણધાર્યા અને નકારાત્મક પરિણામો અંગેની એક પ્રકારની ચેતવણી છે.”

રશિયન એજન્સીએ FATFના પગલાને રાજકીય અને ગેરકાયદેસર ગણાવ્યું અને ભારતને તેનો વિરોધ કરવા વિનંતી કરી. તેમણે કહ્યું છે કે જો રશિયાને પણ ગ્રે લિસ્ટમાં મૂકવામાં આવે છે તો તે ભારત માટે મુશ્કેલીઓનું કારણ બનશે. જોકે, હજુ એ સ્પષ્ટ નથી થયું કે ભારતે આ ચેતવણીઓનો જવાબ આપ્યો છે કે નહીં. આ સિવાય રશિયા કે ભારત તરફથી હજુ સુધી કોઈ સત્તાવાર નિવેદન આવ્યું નથી.

ભારત પર શું અસર થશે
યુક્રેન યુદ્ધના કારણે અમેરિકા સહિત ઘણા પશ્ચિમી દેશોએ રશિયા પર પહેલાથી જ ઘણા પ્રતિબંધો લગાવી દીધા છે. હાલમાં રશિયા પર સૌથી વધુ પ્રતિબંધો છે. આ પછી રશિયાએ પોતાની અર્થવ્યવસ્થાને જાળવી રાખવા માટે ચીન, ભારત અને તાઈવાન જેવા દેશો સાથે સંબંધો સુધારવાનો પ્રયાસ કર્યો છે. જો કે, જો FATF રશિયાને બ્લેકલિસ્ટ કરે છે, તો આ દેશોને પણ રશિયા સાથે વેપાર કરવાનું ચાલુ રાખવું અત્યંત મુશ્કેલ બનશે. જેના કારણે રશિયન અર્થવ્યવસ્થા પડી ભાંગી શકે છે.આ બાબતથી વાકેફ એક અધિકારીએ કહ્યું છે કે રશિયાએ ચેતવણી આપી છે કે જો રશિયાને ‘ગ્રે લિસ્ટ’માં સામેલ કરવામાં આવશે તો રશિયા માટે ભારતને શસ્ત્રોની સપ્લાય અને અન્ય પ્રોજેક્ટ્સ અંગેની પ્રતિબદ્ધતાઓ પૂરી કરવી મુશ્કેલ બનશે. નામ જાહેર ન કરવાની શરતે અધિકારીએ કહ્યું કે યુદ્ધની શરૂઆતથી જ રશિયાએ FATF બેઠકમાં ભારતને મદદની અપીલ કરી છે. અગાઉ મે મહિનામાં પણ રશિયાએ કહ્યું હતું કે ભારત FATFનું વિશ્વસનીય સભ્ય છે. પરંતુ એ દુઃખની વાત છે કે ભારતે રશિયાના સસ્પેન્શનનો વિરોધ કર્યો નથી.

જો FATF રશિયાને બ્લેક અથવા ગ્રે લિસ્ટમાં મૂકે છે, તો તેલ કંપની રોઝનેફ્ટ અને નાયરા એનર્જી લિમિટેડ વચ્ચે ચાલી રહેલા દ્વિપક્ષીય સહયોગને અસર થઈ શકે છે. રશિયન શસ્ત્રો અને સૈન્ય સાધનોની નિકાસની સાથે સંરક્ષણ ક્ષેત્રમાં ટેકનિકલ સહયોગ પણ જોખમમાં આવી શકે છે. ફેબ્રુઆરીમાં એરો ઇન્ડિયા 2023 પ્રદર્શનમાં નવા સંયુક્ત ઉડ્ડયન પ્રોજેક્ટ્સ માટેની રશિયન દરખાસ્તો રજૂ કરવામાં આવી હતી. આ પ્રોજેક્ટ બેલેન્સમાં પણ અટકી શકે છે. ભારતના કુડનકુલમ ન્યુક્લિયર પાવર પ્લાન્ટમાં ટેકનોલોજી અને ઉર્જા સહયોગ પણ સમાપ્ત થઈ શકે છે.

ભારત અને રશિયા વચ્ચે મજબૂત બિઝનેસ ભાગીદારી
રિપોર્ટ અનુસાર, રશિયા જે રીતે ભારતને FATF લિસ્ટમાં સામેલ થવાથી બચાવવા માટે દબાણ કરી રહ્યું છે તે ખૂબ જ સંવેદનશીલ છે. રશિયા ભારતને સૌથી વધુ હથિયારોની નિકાસ કરતો દેશ છે. આ ઉપરાંત, આર્થિક પ્રતિબંધો અને ભાવ મર્યાદા લાગુ કરવા છતાં, ભારત રશિયા પાસેથી રાહત ભાવે જંગી માત્રામાં ક્રૂડ ઓઈલ ખરીદી રહ્યું છે. જોકે, આર્થિક પ્રતિબંધોને કારણે ઉભી થયેલી ચૂકવણીની સમસ્યાને કારણે ભારત રશિયા પાસેથી જરૂરી શસ્ત્રો ખરીદવા સક્ષમ નથી.

FATF શું છે?
FATF ની રચના 1989 માં પેરિસ G-7 સમિટ દરમિયાન કરવામાં આવી હતી. તે એક આંતર-સરકારી સંસ્થા છે. તેનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય આંતરરાષ્ટ્રીય નાણાકીય વ્યવસ્થાના ગુનાઓને રોકવા અને આતંકવાદને અંકુશમાં લેવાનો છે. ભારત 2006માં નિરીક્ષકના દરજ્જા સાથે તેનું સભ્ય બન્યું. ભારત 2010માં તેનું કાયમી સભ્ય બન્યું. FATF એ ફેબ્રુઆરી 2023 માં રશિયાનું સભ્યપદ રદ કર્યું હતું. સભ્યપદ રદ કરતી વખતે, FATFએ કહ્યું હતું કે સસ્પેન્શન પછી પણ રશિયા પર નજર રાખવામાં આવશે. જેથી રશિયા સંગઠનના ધોરણોને લાગુ કરવા માટે જવાબદાર રહેશે. દરેક મીટિંગમાં, સંસ્થા રશિયા પરના પ્રતિબંધો દૂર કરવા અથવા તેમાં ફેરફાર કરવા જોઈએ કે કેમ તે અંગે વિચારણા કરશે.

FATF વોચ લિસ્ટ
FATFની બ્લેક લિસ્ટમાં હાલમાં નોર્થ કોરિયા, ઈરાન અને મ્યાનમાર જેવા દેશો સામેલ છે. જો રશિયાને FATFની બ્લેક લિસ્ટમાં સામેલ કરવામાં આવશે તો તેનાથી રશિયાની અર્થવ્યવસ્થાને વધુ ઊંડો ફટકો પડશે. જો રશિયાને FATFની બ્લેક લિસ્ટમાં સામેલ કરવાનો પ્રસ્તાવ પસાર થાય છે, તો રશિયા સભ્ય દેશો સિવાય બેંકો અને રોકાણ ગૃહો સાથે વ્યવહાર કરવા માટે જરૂરી પગલાં સ્વીકારવા માટે બંધાયેલો રહેશે. હાલમાં FATFની ગ્રે લિસ્ટમાં અલ્બેનિયા, તુર્કી, દક્ષિણ આફ્રિકા અને UAE સહિત કુલ 23 દેશોનો સમાવેશ થાય છે. 2021માં ઈન્ટરનેશનલ મોનેટરી ફંડ દ્વારા જાહેર કરવામાં આવેલા એક રિપોર્ટમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે જો કોઈ દેશ ગ્રે લિસ્ટેડ હોય તો તેના પર દેખરેખ વધારવામાં આવે છે. જેના કારણે તે દેશના મૂડી પ્રવાહમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો થયો છે.