No Confidence Motion: અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવ અંગે મોદી સરકાર બેફિકર, 4 PM ગુમાવી ચુક્યા છે પદ

મણિપુર હિંસા અંગે કોંગ્રેસ અને વિપક્ષી ગઠબંધન ઇન્ડિયાના અન્ય ઘટક દળ પીએમ મોદી સાથે સંસદમાં નિવેદન આપવા અને ચર્ચાની માંગ કરી રહ્યા છે. આ મુદ્દે મોનસુન સત્રના પહેલા દિવસથી જ હોબાળો થઇ રહ્યો છે. હાલમાં જ મણિપુરમાં મહિલાઓને નિર્વસ્ત્ર કરીને ફેરવવા અને યૌન ઉત્પીડનનો વીડિયો પણ સામે આવ્યો હતો. ત્યાર બાદ સમગ્ર દેશમાં ગુસ્સો જોવા મળ્યો હતો.

મણિપુર મુદ્દે ગતિરોધ યથાવત્ત
મણિપુરમાં અનુસૂચિત જનજાતિનો દરજ્જો આપવાની મૈતઇ સમુદાયની માંગના વિરોધમાં ત્રણ મેના રોજ આદિવાસી એકતા માર્ચ કાઢવામાં આવી હતી. ત્યાર બાદ રાજ્યમાં જાતીય હિંસા ભડકી ગઇ હતી. આ દરમિયાન અત્યાર સુધી 160 થી વધારે લોકોનાં મોત થઇ ચુક્યા છે. હજારો લોકો બેઘર થઇ ચુક્યા છે. વિપક્ષનું કહેવું છે કે, સરકાર મણિપુરમાં હિંસા અટકાવવા મામલે નિષ્ફળ રહી છે. આ મુદ્દે વિપક્ષ અને સત્તા પક્ષમાં ગતિરોધ બનેલો છે. ત્યાર બાદ બુધવારે વિપક્ષી દળ અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવ લઇને આવ્યા.

અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવ શું હોય છે અને કયા નિયમ હેઠળ લાવવામાં આવે છે?
અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવનો ઉપયોગ વિપક્ષો દ્વારા સરકારમાં વિશ્વાસનો અભાવ દર્શાવવા માટે કરવામાં આવે છે. આત્મવિશ્વાસ જાળવી રાખવા માટે, શાસક પક્ષે ગૃહમાં બહુમતી સાબિત કરવી પડશે. સરકાર જ્યાં સુધી લોકસભામાં બહુમતી હોય ત્યાં સુધી સત્તામાં રહી શકે છે.

બંધારણના અનુચ્છેદ 75માં અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે. આ મુજબ જો શાસક પક્ષ આ પ્રસ્તાવ પર મત ગુમાવે છે તો વડાપ્રધાન સહિત સમગ્ર મંત્રી પરિષદને રાજીનામું આપવું પડે છે. સભ્યો નિયમ 184 હેઠળ લોકસભામાં અવિશ્વાસની દરખાસ્ત રજૂ કરે છે અને ગૃહની મંજૂરી પછી તેના પર ચર્ચા કરવામાં આવે છે અને મતદાન કરવામાં આવે છે.

માત્ર લોકસભામાં લાવવામાં આવ્યા હતા
બંધારણની કલમ 75 મુજબ કેબિનેટ સામૂહિક રીતે લોકસભાને જવાબદાર છે. આ પ્રસ્તાવ માત્ર વિપક્ષ લાવી શકે છે અને તેને માત્ર લોકસભામાં જ રજૂ કરી શકાય છે, રાજ્યસભામાં નહીં. સંસદમાં કોઈપણ પક્ષ સરકાર વિરુદ્ધ અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવ લાવી શકે છે અને સત્તાધારી સરકારે સત્તામાં રહેવા માટે બહુમતી સાબિત કરવી પડે છે.

અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવની પ્રક્રિયા
અવિશ્વાસનો પ્રસ્તાવ લોકસભાના નિયમો અનુસાર લાવવામાં આવે છે. લોકસભાના નિયમો 198(1) અને 198(5) હેઠળ, તેને ફક્ત સ્પીકરના કૉલ પર જ રજૂ કરી શકાય છે. તેને ગૃહમાં લાવવાની માહિતી સવારે 10 વાગ્યા સુધીમાં મહાસચિવને લેખિતમાં આપવાની રહેશે.

આ માટે ગૃહના ઓછામાં ઓછા 50 સભ્યોનું સમર્થન જરૂરી છે. જો દરખાસ્ત પસાર થાય છે, તો રાષ્ટ્રપતિ ચર્ચા માટે એક અથવા વધુ દિવસો અલગ રાખે છે. રાષ્ટ્રપતિ સરકારને બહુમત સાબિત કરવા માટે પણ કહી શકે છે. જો સરકાર આમ કરવામાં અસમર્થ હોય તો કેબિનેટે રાજીનામું આપવું પડશે, નહીં તો તેને બરતરફ કરવામાં આવશે.

તેને વિરોધનું શસ્ત્ર કેમ કહેવાય?
અવિશ્વાસની દરખાસ્તનો ઉપયોગ ઘણીવાર વિપક્ષ દ્વારા વ્યૂહાત્મક હથિયાર તરીકે કરવામાં આવે છે. આ પ્રસ્તાવ વિપક્ષને સરકાર પર સવાલ કરવા, તેની નિષ્ફળતાઓ પર પ્રકાશ પાડવા અને ગૃહમાં ચર્ચા કરવાની મંજૂરી આપે છે. આ પ્રસ્તાવ વિપક્ષને એક કરવામાં પણ મહત્વની ભૂમિકા ભજવે છે. જો સરકાર ગઠબંધનની હોય તો વિપક્ષ આ દ્વારા સરકાર પર દબાણ લાવવાનો પ્રયાસ કરે છે.

જ્યારે પણ સરકારો પડી
દેશના પ્રથમ વડાપ્રધાન પંડિત જવાહરલાલ નેહરુના સમયે અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવ લાવવાની પ્રક્રિયા શરૂ થઈ હતી. નેહરુ સામે 1963માં અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવ લાવવામાં આવ્યો હતો. આ પ્રસ્તાવની તરફેણમાં માત્ર 62 વોટ પડ્યા હતા જ્યારે તેની વિરુદ્ધમાં 347 વોટ પડ્યા હતા.

જવાહરલાલ નેહરુ, લાલ બહાદુર શાસ્ત્રી, ઈન્દિરા ગાંધી, રાજીવ ગાંધી, અટલ બિહારી વાજપેયી, નરેન્દ્ર મોદી સહિત અનેક વડાપ્રધાનોએ આ પ્રસ્તાવનો સામનો કર્યો છે. આ સમય દરમિયાન કેટલાક બચી ગયા, જ્યારે મોરારજી દેસાઈ, ચૌધરી ચરણ સિંહ, વીપી સિંહ અને અટલ બિહારી વાજપેયી જેવા નેતાઓએ અવિશ્વાસની દરખાસ્તને કારણે તેમની સરકારોનું પતન જોયું.

મોદી સરકાર કેમ છે બિન્દાસ્ત?
મોદી સરકાર પણ આ વખતે લાવવામાં આવેલ અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવને લઈને બિન્દાસ્ત છે. કારણ કે આ વખતે પણ અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવનું ભવિષ્ય નક્કી થઈ ગયું છે. આંકડા સ્પષ્ટપણે ભાજપના નેતૃત્વવાળી એનડીએની તરફેણમાં છે. લોકસભામાં વિપક્ષના 150થી ઓછા સાંસદો છે. જો કે વિપક્ષ ચર્ચા દરમિયાન મણિપુર મુદ્દે સરકારને ઘેરીને આ લડાઈમાં સરકારને હરાવવામાં સફળ રહેશે તેવો દાવો કરી રહ્યા છે.

લોકસભામાં વર્તમાન સંખ્યા કેટલી છે?
લોકસભામાં વર્તમાન આંકડાઓની વાત કરીએ તો ગૃહમાં બહુમતનો આંકડો 272 છે. પીએમ મોદીના નેતૃત્વમાં નેશનલ ડેમોક્રેટિક એલાયન્સ (NDA) સરકાર પાસે 331 સભ્યો છે. જેમાંથી એકલા ભાજપ પાસે 303 સાંસદ છે. તે જ સમયે, વિપક્ષી ગઠબંધન ગઠબંધન પાસે 144 સાંસદો છે. જ્યારે KCRની BRS, YS જગન રેડ્ડીની YSRCP અને નવીન પટનાયકની BJD જેવી પાર્ટીઓની સંયુક્ત સંખ્યા 70 છે.

મોદી સરકાર વિરુદ્ધ અગાઉ પણ અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવ લાવવામાં આવ્યો હતો
છેલ્લા નવ વર્ષમાં બીજી વખત પીએમ મોદીની આગેવાની હેઠળની સરકાર સામે અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવ લાવવામાં આવ્યો છે. અગાઉ 2018માં પણ કોંગ્રેસના નેતૃત્વમાં વિપક્ષ મોદી સરકાર સામે અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવ લાવ્યા હતા. જો કે, આ દરખાસ્ત પડી ભાંગી. તેના સમર્થનમાં માત્ર 126 વોટ પડ્યા હતા, જ્યારે 325 સાંસદોએ તેના વિરોધમાં વોટ આપ્યો હતો.