લોકરમાં મૂકેલા 18 લાખ રૂપિયાની નોટો ઉધઈ ખાઈ ગઈ, બેંક આપશે વળતર? જાણો શું કહે છે નિયમ

તમને બેંક લોકરના નિયમો જણાવતા પહેલા અમે તમને કેટલીક ઘટનાઓ જણાવીએ.આ અઠવાડિયે ઉત્તર પ્રદેશના મુરાદાબાદમાં બેંક ઓફ બરોડાના લોકરમાં રાખવામાં આવેલી 18 લાખ રૂપિયાની નોટો ઉધઈ ખાઈ ગઈ. આ પછી મહિલા ગ્રાહકે આ અંગે બ્રાન્ચ મેનેજરને ફરિયાદ કરી. એકાઉન્ટ હોલ્ડર અલકા પાઠક કહે છે કે તેને આ પહેલા ખબર ન હતી કે તેણે ક્યાંય વાંચ્યું ન હતું કે લોકરમાં પૈસા રાખી શકાય નહીં. આથી તેણે દાગીના સહિત રૂ. 18 લાખ બેંક લોકરમાં રાખ્યા હતા. હવે બેંક કહી રહી છે કે મામલાની તપાસ કરવામાં આવી રહી છે.

આ તો માત્ર ઉદાહરણો છે…

હરિયાણાના અંબાલાથી બેંક લોકર સંબંધિત વધુ એક કિસ્સો પ્રકાશમાં આવ્યો છે, જ્યાં ચોર એક સહકારી બેંકના લોકરમાં પહોંચ્યા અને 32 બેંક લોકરમાં રાખેલા ઘરેણાં અને અન્ય કિંમતી સામાન લઈને ભાગી ગયા. નુકસાનનો સંપૂર્ણ અંદાજ કાઢવાનો બાકી છે. કારણ કે લોકો લોકરમાં વિવિધ પ્રકારની કિંમતી વસ્તુઓ રાખે છે. ખરેખર, આ ઘટનાઓ આ અઠવાડિયે જ બની હતી. પરંતુ આવા સમાચાર આવતા રહે છે.

પરંતુ અહીં એ જાણવું જરૂરી છે કે, જો બેંક લોકરમાં રાખેલા પૈસા ઉધઈ ખાઈ જાય, તો શું બેંક વળતર આપશે? અથવા અંબાલાની એક બેંકમાં, ચોર 32 લોકર તોડીને તેમાં રાખેલી વસ્તુઓ લઈને ભાગી ગયો, શું આ માટે બેંક જવાબદાર છે અને શું ગ્રાહકને આખું નુકસાન પાછું મળશે? આજે અમે તમને આવા તમામ પ્રશ્નોના જવાબ આપવાનો પ્રયત્ન કરીશું. બેંક લોકર અંગે આરબીઆઈની નવી માર્ગદર્શિકા શું છે અને તમે બેંક લોકરમાં શું રાખી શકો છો.

રિઝર્વ બેંકે ઓગસ્ટ 2022માં એક પરિપત્ર જારી કર્યો હતો અને સેફ ડિપોઝિટ લોકર્સ સંબંધિત નવા નિયમો જારી કર્યા હતા. આ નિયમ હેઠળ, બેંકોએ 1 જાન્યુઆરી, 2023 સુધીમાં હાલના લોકર ધારકો સાથેના કરારમાં સુધારો કરવાનો હતો. આ નિયમો જૂના લોકર ધારકોને લાગુ થવાના હતા. આ નિયમો ફક્ત જાન્યુઆરી 2022 થી નવા ગ્રાહકો પર લાગુ છે. આરબીઆઈએ હાલના લોકર ગ્રાહકો સાથેના કરાર રિન્યૂ કરવા માટે બેંકોની સમયમર્યાદા 31 ડિસેમ્બર, 2023 સુધી લંબાવી છે. હવે નવા નિયમ હેઠળ બેંક લોકરમાં વસ્તુઓ રાખવામાં આવે છે.

શું છે નવો નિયમ? (બેંક લોકરનો નિયમ)

નવા નિયમો હેઠળ બેંકોએ ખાલી લોકરની યાદી અને વેઈટીંગ લિસ્ટ બતાવવાનું રહેશે. આ સિવાય બેંકોને ગ્રાહકો પાસેથી એક સમયે વધુમાં વધુ ત્રણ વર્ષ સુધી લોકરનું ભાડું લેવાનો અધિકાર હશે. સૌથી મહત્વની બાબત એ છે કે ગ્રાહકને કોઈપણ નુકસાનના કિસ્સામાં, બેંક હવે શરતોને ટાંકીને પીછેહઠ કરી શકશે નહીં, બલ્કે ગ્રાહકને સંપૂર્ણ વળતર આપવામાં આવશે.

બેંકો જવાબદારીઓમાંથી છટકી શકશે નહીં

આરબીઆઈના સંશોધિત નિયમો અનુસાર, બેંકોએ એ સુનિશ્ચિત કરવું પડશે કે તેમના દ્વારા કરવામાં આવેલા લોકર કરારમાં કોઈ અન્યાયી શરતો શામેલ નથી, જેથી ગ્રાહકને નુકસાન થાય તો બેંક સરળતાથી છટકી શકે નહીં. કારણ કે ઘણી વખત એવું જોવા મળે છે કે બેંકો કરારની શરતોને ટાંકીને તેમની જવાબદારીઓથી છટકી જાય છે.

આરબીઆઈના નિયમ અનુસાર, બેંકની બેદરકારીને કારણે લોકરમાં રાખેલો સામાન ખોવાઈ જવાના કિસ્સામાં બેંક ચુકવણી કરવાને પાત્ર રહેશે. જે જગ્યામાં લોકર રાખવામાં આવ્યા છે તેની સુરક્ષા માટે તમામ પગલાં લેવાની જવાબદારી બેંકોની છે. બેંકની પોતાની ખામીઓ, બેદરકારી અને કોઈપણ ચૂક/કમિશનને કારણે આગ, ચોરી/લૂંટ, બેંકના પરિસરમાં મકાન ધરાશાયી થવાથી નુકસાન ન થાય તેની ખાતરી કરવાની જવાબદારી બેંકની છે.

બેંક લોકરમાં શું રાખી શકાય?

બેંક લોકરના નવા નિયમો અનુસાર, બેંક અને ગ્રાહકોએ નવા કરારમાં સ્પષ્ટપણે ઉલ્લેખ કરવો પડશે કે ત્યાં કયા પ્રકારનો સામાન રાખી શકાય છે અને કયા પ્રકારનો નહીં. રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયાના નિયમો અનુસાર ગ્રાહકો બેંક લોકરમાં માત્ર જ્વેલરી, મહત્વપૂર્ણ દસ્તાવેજો અને કાયદાકીય રીતે માન્ય વસ્તુઓ જ રાખી શકશે. બેંક લોકરમાં ફક્ત ગ્રાહકને જ પ્રવેશ મળશે, એટલે કે પરિવારના સભ્યો અથવા અન્ય કોઈને લોકર ખોલવાની સુવિધા નહીં હોય.

BankBazaar.comના સીઈઓ આદિલ શેટ્ટીએ કહ્યું કે હવે આરબીઆઈના નવા નિયમોથી ગ્રાહકોને અમુક અંશે રાહત મળવાની છે. લોકરના કારણે નુકસાન માટે બેંકો જવાબદાર રહેશે. પરંતુ ભૂકંપ, પૂર જેવી કુદરતી આફતોને કારણે લોકરની સામગ્રીને નુકસાન અથવા નુકસાન થવાના કિસ્સામાં બેંક કોઈ જવાબદારી લેશે નહીં, એટલે કે ગ્રાહકે સંપૂર્ણ નુકસાન સહન કરવું પડશે.

જો કે, આગ, ચોરી, લૂંટ, ઈમારત ધરાશાયી થવા વગેરેના કિસ્સામાં જો લોકર ગ્રાહકને કોઈ આર્થિક નુકસાન થાય તો બેંક તે સહન કરશે, કારણ કે બેંક આવા અકસ્માતોને અટકાવી શકે છે. પરંતુ અહીં વળતરને લઈને પણ એક શરત છે. બેંકોની જવાબદારી લોકરના વાર્ષિક ભાડાના 100 ગણા સુધીની જ રહેશે, તેથી તમારે લોકરમાં વાર્ષિક ભાડાના 100 ગણાથી વધુ કિંમતની વસ્તુઓ રાખવાનું ટાળવું જોઈએ.

ઉદાહરણ તરીકે, જો લોકરનું વાર્ષિક ભાડું 1000 રૂપિયા છે, તો જો લોકરમાં રાખવામાં આવેલી વસ્તુઓ ગુમ થઈ જાય, તો ગ્રાહકને 100 ગણું ભાડું એટલે કે વળતર તરીકે માત્ર 1 લાખ રૂપિયા મળશે.

બેંક લોકરમાં શું ન રાખી શકાય?

બેંક લોકરમાં હથિયારો, રોકડ કે વિદેશી ચલણ અથવા દવાઓ અથવા કોઈપણ જીવલેણ ઝેરી વસ્તુ રાખી શકાતી નથી. જો તમે લોકરમાં રોકડ રાખો છો, તો તે નિયમોની વિરુદ્ધ હશે અને કોઈપણ નુકસાન માટે બેંક જવાબદાર રહેશે નહીં અને એક રૂપિયાનું વળતર ચૂકવશે નહીં. જો બેંક લોકરનો પાસવર્ડ કે ચાવી ખોવાઈ જાય અથવા તેનો દુરુપયોગ થાય તો બેંક જવાબદાર રહેશે નહીં.

બેંક લોકર રોકડ રાખવા માટે નથી એટલે કે અહીં પૈસા રાખવા RBIના નિયમોની વિરુદ્ધ છે. બેંક લોકર એક માસ્ટર કી દ્વારા સંચાલિત થાય છે જે બેંકર પાસે હોય છે, જે ગ્રાહકની અપીલ પર પ્રથમ લોકર ખોલે છે, અને ત્યાંથી નીકળી જાય છે, પછી ગ્રાહક તેની વસ્તુઓ રાખે છે. જે બેંક કર્મચારીને બતાવવાની જરૂર નથી. પરંતુ ગ્રાહકે નિયમો જાણવા જોઈએ કે લોકરમાં શું રાખી શકાય નહીં, જેથી ભવિષ્યમાં કોઈ સમસ્યા ન થાય.

લોકર સંબંધિત ભાડામાં ફેરફાર

નવા નિયમો અનુસાર હવે બેંકો સાથે લોકર રાખવાના નવા કરાર પર સ્ટેમ્પ પેપર પર હસ્તાક્ષર કરવામાં આવશે. આ ઉપરાંત લોકરના ભાડામાં પણ ફેરફાર કરવામાં આવ્યો છે. આ દર મહિને રૂ. 1350 થી રૂ. 20000 સુધી હોઇ શકે છે. મેટ્રો શહેરોમાં, લોકોએ વધારાના નાના લોકર માટે 1350 રૂપિયા, નાના લોકર માટે 2200 રૂપિયા, મધ્યમ લોકર માટે 4000 રૂપિયા, વધારાના મધ્યમ લોકર માટે 4400 રૂપિયા, મોટા લોકર માટે 10000 રૂપિયા અને વધારાના મોટા લોકર માટે 20000 રૂપિયા ચૂકવવા પડશે.

સંયુક્ત લોકરનો પણ વિકલ્પ

સિંગલ સિવાય તમે બેંકમાં જોઈન્ટ લોકર માટે પણ અરજી કરી શકો છો. આ માટે બંને લોકોએ બેંકમાં આવીને જોઈન્ટ મેમોરેન્ડમ પર સહી કરવી પડશે. નિયમો હેઠળ, બેંક લોકર માટે અરજી કરનારા ગ્રાહકોને બચત ખાતું ખોલવા માટે પણ કહી શકે છે.

નોમિની અંગે બેંક લોકરના નિયમો શું છે?

જો લોકર ધારકે કોઈ વ્યક્તિને તેના લોકર માટે નોમિની બનાવ્યા હોય, તો તેના મૃત્યુ પછી તે નોમિનીને લોકર ખોલવાનો અને તેનો સામાન બહાર કાઢવાનો અધિકાર છે. બેંકો સંપૂર્ણ વેરિફિકેશન પછી નોમિનીને આ એક્સેસ આપે છે.

નોંધનીય છે કે જૂના લોકર કરારમાં, લોકરમાંથી વસ્તુઓ ગુમ થઈ જાય અથવા કોઈપણ કટોકટીની સ્થિતિમાં લોકરની અંદર ઉપલબ્ધ વસ્તુઓનો નાશ થઈ જાય તેવા કિસ્સામાં ગ્રાહકો માટે કોઈ પુનઃપ્રાપ્તિ ન હતી. પરંતુ હવે આરબીઆઈના નવા નિયમો હેઠળ ગ્રાહકોને શરતો સાથે વળતરની જોગવાઈ છે.